Okulların afetlere dirençli kurumlar haline gelmesi, öğrenci ve çalışanların fiziksel olarak korunması, muhtemel tehlikeler karşısında eğitim-öğretimdeki kesintinin minimum seviyede tutulması ve güvenlik kültürü oluşturulması için okul afet planları yapılmalıdır.
Afete hazırlıklı okul, okul afet planlarının oluşturulması ve uygulanmasını kapsayan bütünleşik okul afet ve acil durum yönetimi ile mümkündür.
"Okullarda Afet ve Acil Durum Yönetimi"kapsamında üç ana faaliyet alanı bulunmaktadır.
Risk Değerlendirme ve Planlama, Tehlike ve risk analizi, Okul ve aile planlaması,Fiziksel Korunma,Zarar azaltma, sağlam ve güvenli okul binaları, standart operasyon prosedürleri Müdahale Kapasitesini Geliştirme Okul tatbikatları, öğrenci teslim prosedürleri Okul Afet Yönetimi altı adımda gerçekleştirilir ve yıl boyunca sürer.
1. Okul Afet ve Acil Durum Yönetim Kurulu kurulması veya yetkilendirilmesi.
2. Güvenlik ve Eğitim-Öğretimin Sürekliliği için Risk Değerlendirmesi ve Eylem Planı Geliştirilmesi.
3. Fiziksel Korunma Önlemlerinin Alınması.
4. Müdahale Kapasitesi ve Kaynakların Geliştirilmesi.
5. Planın Duyurulması ve Test Edilmesi. (Plan, buna göre yeniden değerlendirip revize edilir.)
6. Planın Uygulanması, Değerlendirilmesi ve Güncellenmesi için Tatbikatlar Yapılması
Her okul, okul müdürünün gözetiminde afet risklerinin azaltılması ve afetlere hazırlık çalışmaları amacıyla, Okul Afet ve Acil Durum Yönetim Kurulunu kurar.
Fiziksel ve çevresel riskleri azaltmaya yönelik bir planda aşağıdaki unsurların dikkate alınması önemlidir.
• Yapısal riskler (Okul alanı içinde veya civarında bulunan binaların güvenliğine dair olası tehlikeler).
• Yapısal olmayan riskler (Binaların içinde bulunan mobilya, araç gereçle birlikte, çatı, pencere, merdiven, ısıtma ve soğutma sistemleri, su depoları, tesisat boruları ve çıkış güzergahları gibi binaya ilişkin unsurların oluşturduğu tehditler).
• Altyapısal riskler (Haberleşme ve ulaşım ile birlikte su, elektrik, doğal gaz gibi yaşamsal altyapı şebekelerine dair riskler).
• Çevresel riskler (Hava sıcaklığı, su taşkınları, sel, tehlikeli madde sızıntısı gibi ortam koşullarına dair riskler ve iklim değişimi etkileri).
Yapısal güvenlik için aşağıda yer alan noktaların sağlanmış olması çok önemlidir.
• İnşaat ve güçlendirme için yürürlükteki yapı yönetmeliklerinin uygulanması veya bunlara uygunluk,
• Çeşitli afetlere karşı dirençli tasarım,
• Uygun inşaat malzemelerinin kullanımı,
• Uygun inşaat eğitimi ve denetimi,
• İnşaat süresince herhangi bir olumsuzluğa meydan verilmemesi,
• Binanın tamiri ve bakımına yönelik eğitim, teknik destek ve finansal kaynak temini,
• Gerektiğinde güçlendirme yapılması ve uygun maliyetli olması
• Binaların bakımının düzenli olarak yapılması. Bunun yanı şıra, kırma, delme, kesme gibi işlemler ile kolon ve kirişlerin yapısal bütünlüğüne zarar verecek müdahalelerde bulunulmaması. Betonarme binalarda, kolon ve kirişlerdeki donatıların hava ve neme maruz kalmaması. Eğer bir şekilde açıkta kalan donatı varsa mutlaka beton harç ile sıvanması,
• Çürük ahşap, çatlak beton, hasarlı tuğlalar, kabarıp dökülen sıvaların kesinlikle tamir edilmesi. Hasar fark edildiğinde zaman kaybetmeden onarılması. Oluk ve drenaj sistemlerinin tıkanmamasına özen gösterilmesi, boruların daima açık tutulması. Su ve nemin binadan uzaklaştırılması. Kırık camların değiştirilmesi,
• Güçlendirmenin etkili olmayacağı durumlarda ise binanın yıkılıp yenisinin yapılması.
Yapısal olmayan güvenlik için aşağıdaki önlemlerin alınması çok önemlidir:
• Sınıf kapılarının dışarı açılacak şekilde tasarlanması.
• Çıkış yollarının daima açık tutulması.
• Yapısal olmayan elemanların rüzgar ve deprem sarsıntılarına karşı binaya sabitlenmesi
• Yangın söndürme cihazlarının durumu, yerlerinin kontrolü ve bakımlarının yapılması.
• Yangın güvenliği önlemlerinin uygulanması
• Camları koruyucu film tabakası ile kaplanması
• Sıralar ve masaların sağlam çelik malzemeden imal edilmesi,
• Patlayıcı, yanıcı, zehirli malzemeleri sınırlayın, izole edin, yok edin, ayırın (SİYA).
• Elektrik şalterlerini, gaz ve su vanalarını otomatik yapın.
• Acil çıkış işaretleri koyun.
Müdahale prosedürleri, karşılaşılan tehlikeye ve içinde bulunduğunuz özel durumlara bağlıdır. Bununla birlikte, bütün uygulamalar altı temel prosedüre dayanmaktadır.
• Okul binası güvenli ise:
• Eğer okul binası güvenli değilse BİNA TAHLİYE EDİLMELİDİR.
• Eğer okul binası güvenli değilse ancak okul bahçesi güvenliyse DIŞARIDA TOPLAN ve BARINAK OLUŞTUR.
• Eğer okul binası ve okul bahçesi güvenli değilse GÜVENLİ BİR YERE TAHLİYE YAPILMALI.
• ÖĞRENCİ TESLİM prosedürleri öğrencilerin doğrudan ve sadece velilerine veya önceden belirlenmiş acil durum kişilerine teslim edilmesini sağlar.
Müdahale kapasitesi, bilgi, beceri ve imkânları kapsar. Müdahale kapasitesinin en önemli ögesi var olan beceri ve kaynakların örgütlenip seferber edilmesidir. Afet ve acil durumlara müdahale için geliştirilmiş bir sistem de Olay Yönetim Sistemleridir(OYS). OYS, en fazla sayıda insana en kısa zamanda en çok yardımın yapılmasını sağlar. Okul yönetimi; öğretmenler, okul çalışanları, öğrenciler ve o anda okula dışardan gelmiş olanlar ile acil durum ekibinin herhangi bir okulda, uygulayabileceği tutarlı bir sistem oluşturmayı amaçlar.
Okul idaresi, öğretmen kadrosu ve diğer personel, öğrenciler, veliler ve yerel toplum liderleriyle ilk müdahalecilerin etkin biçimde çalışabilmeleri için okul afet planından haberdar olması önemlidir. Velilerin 2-3 gün sürse bile çocuklarının okulda güvende olduklarını bilmesi ve bundan emin olması, afete hazırlıklı olma yönünden büyük önem taşımaktadır. Bu açıdan, velilerin pek çok açıdan bilgilendirilmeleri ve afet planına dahil edilmiş olmaları gerekmektedir.
Afet ve acil durum tatbikatlarının gerçek bir afet anında insanların paniğe kapılmadan doğru hareket etme şansını 2kat arttırdığı bilimsel olarak ispatlanmıştır. Bu nedenle, okullarda yılda en az 1 kez deprem, yangın, arama-kurtarma, tahliye, gaz kaçağı, ilkyardım vb. konularında tatbikatlar yapılmalıdır.
Önceden duyuru yaparak düzenlenen her tatbikata karşılık bir de duyuru yapılmadan tatbikat düzenlenmesi çok yararlıdır. Farklı senaryolar oluşturarak günün farklı saatlerinde tatbikat yapılması önerilir. Tatbikatın amacı beklenmeyen durumlara karşı hazırlıklı olmaktır.